3.png
2.png
1.png
4.png

XX-lecie LTnRRE

 logoxxlecie

Serwisy informacyjne

Urzędy Państwowe

Spółki przesyłowe

Bezpieczeństwo pracy

Członkowie LTnRRE

HISTORIA: Jak elektryfikowano Zieloną Górę Wyróżniony

Zielona Góra została zelektryfikowana w 1895 roku jako jedno z pierwszych miast w regionie, a źródłem, z którego popłynął pierwszy prąd trójfazowy, była elektrownia wodna zbudowana przy młynie na rzece Bóbr w Nowogrodzie Bobrzańskim. Elektrownia ta była jedną z pierwszych na Dolnym Śląsku. Wcześniej zelektryfikowanymi miastami były Wrocław (1891r.) i Wałbrzych (1893r.). W odróżnieniu od Zielonej Góry posiadały one napęd parowy. Kolejne elektrownie były już późniejsze i zasilały w prąd: Zgorzelec (1896r.), Legnicę (1898r.) i Głogów (1907r.). Historię elektryfikacji kreśli prof. Zbigniew Bujkiewicz.

Realizacja nowatorskiego, jak na owe czasy, przedsięwzięcia stała się możliwa dzięki wspaniałym wynalazkom – prądnicy trójfazowej i transformatorowi trójfazowemu. Duże zasługi we wdrażaniu tych urządzeń w energetyce miał działający w Niemczech elektryk i wynalazca pochodzenia polskiego Michał Doliwo-Dobrowolski (1862-1919). Przez wiele lat pełnił on funkcję kierownika technicznego w zakładach AEG, a w 1908 roku został dyrektorem berlińskiej fabryki aparatury elektrycznej tego koncernu. M. Doliwo-Dobrowolski uważany jest za pioniera techniki prądu trójfazowego. W 1888 roku opracował 3-fazowy układ elektryczny oraz pierwszą prądnicę 3-fazowego prądu zmiennego i jako pierwszy w 1889 roku skonstruował trójfazowy silnik indukcyjny z wirnikiem klatkowym. Był też wynalazcą innych maszyn i urządzeń elektrycznych, w tym transformatora trójfazowego. Ogromne wrażenie wywołał także w 1891 roku na Wszechświatowej Wystawie Elektrotechnicznej we Frankfurcie nad Menem gdzie zademonstrował pierwszą linię przesyłową na prąd 3-fazowy z Laufen w Górnej Bawarii do Frankfurtu n/M o łącznej długości 170 km. Ta pionierska praca miała w krótkim czasie zrewolucjonizować dotychczasowe postrzeganie energii elektrycznej i możliwości jej wykorzystania, ponieważ niska moc stosowanych wcześniej generatorów prądu stałego nie pozwalała na przyłączanie odbiorców oddalonych od elektrowni.


Zainteresowanie zielonogórzan prądem elektrycznym dało się zaobserwować już na kilka lat przed elektryfikacją miasta. Stało się to dzięki nowinkom technicznym zastosowanym w zakładach włókienniczych Englische Wollwaren Manufaktur, gdzie po raz pierwszy prąd elektryczny został wykorzystany do oświetlania fabryki i grzania wody. Tekże zademonstrowane publicznie w grudniu 1892 roku „elektryczne gotowanie” wywołało olbrzymią sensację w mieście. W tym czasie energia elektryczna pochodziła jedynie z zakładowych generatorów prądotwórczych, a miejscowy przemysł włókienniczy był żywo zainteresowany szybką elektryfikacją. Wiele wówczas pisano o walorach nowej technologii bielenia produkowanych tkanin metodą ozonowania przy pomocy prądu elektrycznego.


Udane próby przesyłania prądu wysokiego napięcia na duże odległości zachęciły w 1894 roku właściciela młyna wodnego w Nowogrodzie Bobrzańskim Hermanna Saalmanna do jego częściowego przekształcenia w elektrownię wodną. Wykorzystał on do tego celu koło wodne o mocy 90 KM, będące dotąd na wyposażeniu młyna oraz dwie nowe turbiny wodne o łącznej mocy około 250 KM. W elektrowni obok napędu wodnego była również zainstalowana maszyna parowa o maksymalnej mocy 374 KM, sprzęgnięta bezpośrednio z prądnicą, a uzyskiwane napięcie robocze wynosiło 225 Volt i było podwyższane dzięki trzem transformatorom do 10 000 Volt. Było to duże osiągnięcie, gdyż taka sama wartość napięcia przesyłu prądu była uzyskiwana w elektrowni Saalmanna. Wszystkie maszyny prądu trójfazowego zamontowane w młynie pochodziły z firmy Siemens & Halske z Chemnitz. Z czasem koło wodne również zostało wymienione na turbinę prądotwórczą.


Dzięki przedsięwzięciu H. Saalmanna pierwsza napowietrzna linia zasiłowa długości 25 km została poprowadzona z Nowogrodu Bobrzańskiego do Zielonej Góry, a zaledwie rok później 21 stycznia 1895 roku Saalmann podpisał umowę z zarządem miejskim Zielonej Góry na dostawę energii elektrycznej do miasta z budową sieci zasilającej oraz wykonaniem przyłączy domowych. W myśl zawartej umowy sieć elektryczna zainstalowana w mieście była jego własnością. Zakładanie samej linii oraz pierwszych przyłączy domowych było bardzo pracochłonne. Trwało od 1 lipca do połowy listopada 1895 roku i zakończyło się pełnym sukcesem, bo 28 listopada 1895 roku w podłączonym do sieci lokalu zaświeciła się pierwsza żarówka elektryczna.


Termin pełnego uruchomienia sieci został jednak odłożony do końca roku z uwagi na nieprzewidziane trudności, jakie wystąpiły w elektrowni w Nowogrodzie Bobrzańskim. Wczesne nadejście zimy i pierwszy atak mrozu spowodował zamarzanie wody w rzece, co z kolei wywołało zakłócenia w pracy turbin. Dopiero zainstalowanie na początku 1896 roku maszyny parowej pozwoliło elektrowni uniezależnić się od warunków atmosferycznych. Poza Zieloną Górą w kolejnych latach do elektrowni Saalmanna zostały podłączone miasta Krzystkowice i Nowogród Bobrzański oraz miejscowości: Piaski, Świdnica, Jędrzychów, Ochla, Wilkanowo, a także okoliczne majątki ziemskie i zakłady gospodarcze.

Czytaj także o historii zielonogórskiej gazowni miejskiej:

 http://www.puls.ctinet.pl/index.php?bmF2PTImZGJpX3Jvaz0yMDEyJmRiaV9taWVzaWFjPTMmZGJpX2lkPTE2NTM=


Zaopatrzenie Zielonej Góry w energię elektryczną z elektrowni Saalmanna utrzymywało się na stałym poziomie i funkcjonowało bez zarzutu do początków lat 20. XX wieku, kiedy to odnotowano znaczne jej niedobory. Jako główną przyczynę tego zjawiska wskazywano wówczas zaniedbania w utrzymaniu sieci rozdzielczej i jazu na Bobrze, ale przede wszystkim wzrost popytu na prąd elektryczny przez intensywnie rozwijający się przemysł. W latach 1920/21 dostawy prądu były tak niedostateczne, że władze miejskie zdecydowały się interweniować poszukując nowych źródeł zasilania. W tym celu prowadzone były rozmowy na dostawę energii elektrycznej z Powiatowego Urzędu Energetycznego z Żagania oraz z Märkische Elektrizitätswerk. Nie przyniosły one jednak wówczas żadnych rezultatów. W zaistniałych okolicznościach w końcu 1921 roku władze miejskie skorzystały z oferty dyrektora generalnego zakładów włókienniczych Deutsche Wollwarenmanufaktur (DWM) w Zielonej Górze dra Ostersetzera, dotyczącej zaopatrzenia miasta w energię elektryczną z nowo wybudowanej elektrowni DWM o mocy 5740 KW przy al. Wojska Polskiego (dawna ul. Krośnieńska). Elektrownia była opalana węglem brunatnym z miejscowych złóż wydobywanych w kopalni Słone i miała dostarczać energię elektryczną głównie do będących w trakcie modernizacji i rozbudowy zakładów włókienniczych Deutsche Wollwaren Manufaktur. Jednak jej rezerwy produkcyjne pozwalały na pokrycie zapotrzebowania miasta na prąd bez żadnych ograniczeń.


Władze miejskie zerwały umowę z Saalmannem, ale w myśl zawartego w 1895 roku kontraktu musiały wykupić od niego elektrownię z siłą wodną i sieć rozdzielczą w mieście. Starania miasta w rozwiązaniu problemu zaopatrzenia w energię elektryczną wspierał lokalny przemysł i w ten sposób w dniu 15 grudnia 1922 roku utworzona została spółka akcyjna Elektrowirtschaft G.m.b.H. Grünberg, reprezentowana przez burmistrza A. Finke i fabrykanta E. Babrowskiego, która 18 maja 1923 roku zawarła umowę na dostawę prądu z elektrowni DWM dla całego miasta i wszystkich ważniejszych zakładów przemysłowych. Jednak już w maju 1925 roku zakłady DWM sprzedały swoją elektrownię za 700000 marek firmie Märkische Elektrizitätswerk A.G. w Berlinie, która od 1926 roku stała się jedynym dostawcą energii elektrycznej dla miasta i powiatu Zielona Góra.


Märkische Elektrizitätswerk (MEW) było przedsiębiorstwem dysponującym kilkoma elektrowniami cieplnymi i wodnymi, które zaopatrywały w energię elektryczną znaczną część prowincji Brandenburgii, łącznie z Berlinem. Dwie znaczące elektrownie wchodzące w skład MEW to elektrownia cieplna Heegermühle koło Eberswalde i elektrownia Finkenheerd położona na południe od Frankfurtu n/O, z której popłynął prąd do Zielonej Góry. Elektrownia ta została zbudowana w 1923 roku, a już w 1926 roku, uwzględniając  nowe rynki zbytu, znacznie ją rozbudowano. Elektrownia w Finkenheerd posiadała trzy turbiny parowe o łącznej wydajności 60 000 KW, a węgiel brunatny potrzebny do produkcji energii dostarczany był z położonej w sąsiedztwie kopalni odkrywkowej. W kolejnych latach przewidywano dalszą rozbudowę elektrowni i wzrost jej wydajności od 125 do 150 tys. KW, a także przekształcenie w głównego dostawcę prądu dla MEW.

Czytaj także o pierwszej kopalni węgla brunatnego w Zielonej Górze:

 http://www.puls.ctinet.pl/index.php?bmF2PTImZGJpX3Jvaz0yMDEyJmRiaV9taWVzaWFjPTImZGJpX2lkPTE2MzE=


Tak duże moce produkcyjne pozwoliły na elektryfikację nie tylko miasta, ale całego powiatu zielonogórskiego. Już w końcu 1921 roku władze powiatowe zawarły z MEW umowę, na mocy której powiat zielonogórski został akcjonariuszem firmy i miał zostać zelektryfikowany. Zamiar ten mógł być jednak zrealizowany dopiero latem 1926 roku po uruchomieniu rozbudowanej elektrowni Finkenheerd. Początkowo dostawy energii elektrycznej na obszar powiatu zielonogórskiego odbywały się poprzez linię średniego napięcia 15 000 Volt, która dochodziła do stacji transformatorowej DWM na terenie elektrowni przy ul. Wojska Polskiego, skąd prąd był rozprowadzany po miejscowościach powiatu zielonogórskiego. Kilka lat później Zielona Góra została połączona z elektrownią Finkenheerd linią wysokiego napięcia 50 000 Volt, co pozwoliło na realizację postulatu powszechnej elektryfikacji regionu. Do 1945 roku wytwarzanie energii elektrycznej w elektrowni przy al. Wojska Polskiego w Zielonej Górze ograniczone zostało natomiast do poziomu rezerwowego.

prof. Zbigniew Bujkiewicz

Źródło: Miesięcznik Puls, nr 4 (164) kwiecień 2012

 http://www.puls.ctinet.pl/index.php?bmF2PTImZGJpX3Jvaz0yMDEyJmRiaV9taWVzaWFjPTQmZGJpX2lkPTE2NzU=

Oceń ten artykuł
(1 głos)